DE LOTERIJ IN BRUGGE IN 1441, CULTUREEL ERFGOED

HET VERHAAL ACHTER DE UNIEKE 'LOTINGHE' UIT 1441

'Ontfaen van den lotene van der scrooderie van Pietren Den Hont (…) Item ghegheven van den prisen ende andren diverschen costen.' Zo begint een kort berichtje in de Brugse stedelijke rekening van het jaar 1441-1442. Voor wie het Middelnederlands moeilijk te begrijpen vindt: ‘ontfaen’ is ons huidige ‘ontvangen’, de ‘lotene’ is de loterij en de ‘scroderie’ is een middeleeuws ambacht, ook ‘wijnroeder’ genoemd.

Het idee maakte snel school. Andere steden, altijd op zoek naar nieuwe bronnen van inkomsten, namen het Brugse voorbeeld over. Dat gebeurde het eerst in de onmiddellijke omgeving, in andere steden in de Bourgondische Nederlanden: Sluis, Ieper, Gent, Rijsel, Nieuwpoort, Oudenaarde, Antwerpen, Leuven… Tussen 1441 en 1500 werden in de Lage Landen minstens 82 loterijen georganiseerd (de meerderheid weliswaar nog steeds in Brugge, vanaf de zestiende eeuw verschoof het zwaartepunt naar Antwerpen). Maar ook in Duitsland doken er vanaf 1470 loterijen op, en het waren de loterijen in Rome, Genua en Venetië die vanaf 1504 van het Italiaanse woord ‘lotto’ – net als ‘loterij’ afgeleid van het Nederlandse woord ‘lot’, het toeval – de internationaal herkenbare merknaam maakten. De loterij volgde zo de weg van de toenmalige handelsroutes, van de Nederlanden via Duitsland naar Noord-Italië. In de zestiende eeuw zien we ze dan overal in Europa opduiken.

Het motief van de organisator, doorgaans een stad maar soms ook een private organisatie, was uiteraard om winst te maken. Maar die werd gebruikt om collectieve noden te financieren: het versterken van de stadsmuren, het bouwen van een hospitaal of een kerk, of het betalen van schulden, zoals in het geval van die eerste trekking in 1441. Ook dat maatschappelijke aspect is nog steeds een wezenlijk kenmerk van een loterij. In 2020 heeft de Nationale Loterij van België voor 185.300.000 euro aan steun verleend, voor tal van projecten en verenigingen met een humanitair, sociaal, sportief, cultureel en wetenschappelijk doel.

_{Auteur: TOM NAEGELS}

Boudewijn I en zijn erfopvolgers slaagden er weliswaar in om het gebied op de kaart en in de geschiedenisboeken te krijgen. Dit door het potentieel aan gestrande “vrije mensen” voor zich te winnen, de doortocht van het “grote Viking-leger” naar Parijs te oriënteren, belangrijk militair inzicht te verwerven van hun verwanten uit de koninkrijken Wessex en Mercia en zich de beleidsvoering aan te meten van belangrijke regionale groeipolen op vlak van administratie, handel en ondernemingszin.

De dynastie slaagde erin om op relatief korte tijd een delicaat evenwicht uit te bouwen tussen het graafschap Vlaanderen en de koning van Frankrijk en tussen henzelf en de autonomie van steeds groeiende stedelijke kernen zoals Brugge. Reeds in de vroege middeleeuwen slaagde het tweetalige graafschap Vlaanderen er zowaar in om zich enigszins koninklijke allures aan te meten. Het graafschap legde manschap af voor Kroon-Vlaanderen aan de koning van Frankrijk en voor Rijks-Vlaanderen aan de Duitse keizer en omspande ruim de huidige provincies West- en Oost-Vlaanderen, Frans-Vlaanderen en Zeeuws-Vlaanderen.

Uiteindelijk luidde haar huwelijk met Filips de Stoute, de Hertog van Bourgondië, een nieuw tijdperk in. De bibliotheek van Margaretha was wellicht tien keer groter dan die van Filips. Vandaag zou dat enkel iets vertellen over haar belezenheid, maar toen had het ook te maken met macht, invloed en prioriteiten. Bourgondiërs waren nu eenmaal potverteerders met grote controledrang. Hun overdreven ambities namen ruimschoots de bovenhand op de belangen van de Vlaamse steden met hun embryonale drang naar democratie, inspraak en zelfbeschikking. Het graafschap Vlaanderen en haar steden waren de melkkoe geworden die de Bourgondische grootheidswaanzin moest onderhouden. Meer dan 50 procent van hun hofhouding, militaire expedities en kruistochten werden door Brugge, Gent en Ieper gefinancierd.

Een vorm van ‘crowdfunding avant la lettre’ want er moesten nu eenmaal ook nog zinnige zaken gefinancierd worden naast het betalen van de eeuwige belastingen voor de Bourgondiërs.

Een nieuwe kentering kwam er met de dood van de Bourgondische hertog Karel de Stoute bij de Slag om Nancy in 1477. Maria van Bourgondië diende zich op haar Vlaamse gebieden terug te plooien en moest opnieuw grote vrijheden toekennen aan de Vlaamse steden en verregaande inspraak dulden. Haar plotse overlijden in 1482 bracht een ongeziene strijd rond de erfopvolging op gang.